Rozwijanie zainteresowań czytelniczych w kl.1-3 na podstawie lektur

 

Październik jest miesiącem bibliotek szkolnych. Z tej to okazji napiszę w temacie książek.

Rozwijanie zainteresowań czytelniczych dzieci ma ogromne znaczenie dla ich rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Warto to robić z wielu powodów. Oto kilka z nich:

1)Kształtując nawyki czytelnicze od najmłodszych lat dajemy dzieciom okazję do wczesnego odkrywania radości płynącej z obcowania z książką. Dzieci te częściej sięgają po nie również w starszym wieku. Czytanie staje się naturalnym elementem codzienności, a nie przykrym obowiązkiem.

fot. Jan Jackowicz-Korczyński

Kiedy dziecko jest jeszcze niemowlakiem, to wspólne oglądanie książeczek i pokazywanie w nich dziecku ilustracji, np.: zwierząt oraz dostarczając w ten sposób dziecku „kąpiel wyrazową” (mówienie o tych zwierzętach, naśladowania ich odgłosów) jest idealnym sposobem wprowadzania najmłodszych w świat książek. Wpływa to na rozwój poznawczy oraz rozwój mowy dziecka. Kiedy dziecko jest nieco starsze i zaczyna wypowiadać pierwsze słowa, samo włącza się do rozmowy z dorosłym. Ważną rolę odgrywają tu zarówno rodzice, jak i dziadkowie, którzy czytając dzieciom i wspólnie z nimi oglądając różnego rodzaju książeczki budują i wzmacniają więzi.

fot. Jan Jackowicz-Korczyński

Kiedy dziecko jest w wieku szkolnym lub przedszkolnym, rozwijanie zainteresowań czytelniczych powinno odbywać się jednocześnie w dwóch przestrzeniach- domu oraz przedszkolu/szkole. 

                                                 fot. Jan Jackowicz-Korczyński

Nie bez znaczenia w rozwijaniu nawyków czytelniczych ma także naśladownictwo nas dorosłych. Jeśli dziecko widzi rodziców czytających książki, samo chętniej po nie sięgnie. Warto też wybrać się z dzieckiem do biblioteki miejskiej/ gminnej i zapisać je do niej, odwiedzając ją potem systematycznie po to, by wspólnie z nim oglądać i czytać książki dobrane do jego etapu rozwojowego. Początkowo będą to książeczki obrazkowe, potem pojawiać się zaczną w nich pierwsze słowa a potem zdania.

2)Kontakt z literaturą wzbogaca zasób słów, rozwija zdolność budowania zdań, uczy poprawnej składni i gramatyki. To bezpośrednio przekłada się na lepsze wyniki w nauce i łatwiejsze wyrażanie myśli.

3) Czytanie wymaga skupienia uwagi, śledzenia wątku i zapamiętywania szczegółów. Dzięki temu dzieci doskonalą zdolności poznawcze, które pomagają im w innych obszarach aktywności oraz na innych przedmiotach szkolnych.

4) Książki to klucz do wyobraźni i kreatywności. Otwierają przed dziećmi nowe światy – ten realny i fantastyczny. To inspiruje ich do tworzenia własnych historii, rysunków, zabaw czy twórczych działań.

5)Bohaterowie literaccy przeżywają różne przygody, trudności i emocje. Dzięki temu dzieci identyfikują się z bohaterami, uczą się rozpoznawania uczuć, rozwijają swoją empatię, a także lepiej rozumieją siebie.

6) Książki zachęcają do zadawania pytań, szukania odpowiedzi na pytania, analizowania postaw bohaterów, czyli uczą krytycznego myślenia.

7) Wspólne czytanie w klasie czy w domu staje się okazją do rozmów, wymiany spostrzeżeń i budowania oraz pogłębiania relacji między dziećmi a dorosłymi.

8)Uczniowie, którzy lubią czytać, łatwiej radzą sobie z samodzielnym przyswajaniem wiedzy, informacji na kolejnych etapach kształcenia. Literatura (choć nie tylko) staje się narzędziem do poznawania świata i rozwijania własnych zainteresowań.

9) Im więcej dziecko czyta, tym lepsza jest jego technika i szybkość czytania.

Zainteresowania czytelnicze można rozwijać na wiele sposobów, m.in.:

-Wspólne wycieczki, planowane wakacje, weekendowe wyjazdy, wycieczka rowerowa do lasu, zwiedzanie ciekawych miejsc w regionie lub też najbliższej okolicy to doskonały pretekst do wspólnego oglądania albumów, atlasów i innego typu książek,

-planując pracę na zajęciach i proponowanie uczniom różnych aktywności,

-zadawanie uczennicom/ uczniom pytań problemowych i szukanie na nie odpowiedzi stwarzają okazje do pracy z tekstem; zachęcam przy tym do pracy zespołowej w losowo dobranych grupach.  Omawiając daną tematykę na zajęciach, proponuję moim uczniom wiele aktywności. To uczniowie poszukują, wyszukują informacje, tworzą, kreują. Nie zawsze im wszystko wychodzi i nie zawsze jest to idealne, jednak każda kolejna próba sprawia, że ich działania są coraz bardziej samodzielne. To uczniowie są w centrum a metody podające schodzą na plan dalszy. Są one zastępowane metodami problemowymi, połączonymi z praktycznym działaniem. Wszystko po to by ich ciekawość świata nie gasła.

                                                                fot. zbiory własne

-stwarzanie sytuacji, w których to uczniowie będą ekspertami, będą prezentować informacje jakie zdobędą dzięki obcowaniu z tekstem (dowiedzą się, wykonają samodzielnie notatkę, zaprezentują na forum klasy)

-omawianie na zajęciach ciekawych poznawczo książek (lektur) i stwarzanie aktywności, podczas których uczniowie będą w centrum działało

-wspólne czytanie ciekwaych książek na zajęciach, czego przykładem jest książka "Czarna ręka na tropie". Link znajduje się TUTAJ  i TUTAJ 

To tylko niektóre ze sposobów rozwijania zainteresowań czytelniczych dzieci. Dziś skupię się na jednym z nich- lekturach w klasach 1-3.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego z 2017 r. edukacji wczesnoszkolnej zawiera „Propozycje lektur do wspólnego i indywidualnego czytania”. Wiele z nich to bardzo wartościowe pozycje i lubiane przez moje uczennice i moich uczniów. Podstawa programowa nie narzuca w której klasie uczniowie mają przeczytać konkretnie tą a nie inną książkę. Wszystko zależy to od tego:

- na jakim poziomie jest technika czytania naszych uczennic/uczniów

-jakie słownictwo jest zawarte w książce -czy nie są one zbyt trudne

- samych treści-czy tematyka nie jest zbyt infantylna lub zbyt trudna dla danej grupy uczennic/uczniów

-jak jest wydana- jeśli czcionka jest zbyt mała to nie proponuję książki najmłodszym, gdyż oczy szybko się męczą podczas czytania. Zresztą jeśli tekstu jest zbyt dużo, dzieci już na samym początku często się zniechęcą

-jaka jest czcionka w wydaniu danej książki- łatwiej i szybciej czyta się teksty powiększoną czcionką 16-18 i to bezszeryfową (sama taką wybieram kiedy czytam książkę na czytniku)

-czy są w niej ilustracje- zachęcają one dzieci do czytania a także powodują, że tekstu nie jest zbyt dużo na stronie. Dzieci chętniej sięgną po takie wydanie książki, na którym jest duża czcionka, są ilustracje. Kiedy dziecko ma przeczytać książkę i ma jej dwa wydania:

Wariant A- tekstu jest mało na stronie, liczna ilość stron (objętościowo gruba)

Wariant B- mała ilość stron, tekst małą czcionką (10-12), bez ilustracji

to zawsze wybierze pierwszy wariant.

Lektury w szkole

Jednym ze sposobów rozwijania zainteresowań czytelniczych jest omawianie podczas zajęć szkolnych wybranych książek. 

Oprócz tego, że podstawa programowa  nie narzuca w której klasie mają byc omawiane konkretne książki, to także mówi, że są to  tylko propozycje. Sprawa sie nieco komplikuje, jeśli nauczyciele pracują z określonym pakietem książek i materiałów ćwiczeniowych, ponieważ ich autorzy narzucają już określone książki do przeczytania. Warto jednak pamiętać, że nie realizujemy podręcznika i materiałów ćwiczeniowych a podstawę programową za pośrednictwem wybranego programu nauczania. Z tego powodu można pominąć te strony w książce i ćwiczeniach a zaproponować przeczytanie innej, bardziej ciekawej książki.

Pracując z naszymi klasami, wspólnie z Edytą Karwowską proponujemy naszym uczniom książki, które w naszej opinii mogą być dla nich ciekawe. Na etapie czytania ich zastanawiamy się też jakie aktywności mogłybyśmy zaproponować naszym uczniom na zajęciach, bo one w dużym stopniu wpłyną także na zainteresowania czytelnicze moich uczniów.  Nie zawsze oczywiście tak jest, ale w większości nam się to udaje. Jednak jeśli nawet książka nie przypadnie do gustu naszym uczennicom i uczniom, nie traktujemy tego jako coś złego. Jest to doskonała okazja do tego by uczennice/ uczniowie mogli wypowiedzieć się dlaczego książka im się nie podoba i uzasadnić swoje zdanie. W ten sposób stwarzamy im okazję do samodzielnych, spójnych wypowiedzi na określony temat, ucząc ich krytycznego myślenia oraz wyrażania swoich opinii. Kiedy książka dla uczniów okazuje się „nudna”, wspólnie zastanawiamy się, co mimo wszystko jest w tej książce wartościowego, co każdemu dało przeczytanie tej książki. Zwykle pojawia się informacja, że jest to doskonalenie techniki czytania, rozwijanie wyobraźni. Przekładamy to na życie codzienne, bo niewątpliwie czytanie jak i kreatywność to umiejętności, które są  potrzebne każdemu na co dzień. Znajdowanie dobrych stron tego czego nie lubimy, to także ważna umiejętność w naszym życiu.

Zdarza się też i tak, że książka wydaje się uczniom nudna, ale zaproponowane aktywności są dla nich na tyle ciekawe i angażujące, że zaczynają utożsamiać się z jej bohaterami oraz opisanymi w książce miejscami.  Aktywności te sprawiają również, że dzięki nim rozwijamy zainteresowania czytelnicze naszych uczniów. I naprawdę widzimy tego efekty. Czy w 100%? Oczywiście, że nie, ale jeśli dotyczy to kilkoro dzieci to uważamy to za swój duży sukces!

Kiedy dziecko słabo czyta

W przypadku uczniów, których umiejętność czytania nie jest jeszcze na wystarczająco dobrym poziomie by samodzielnie przeczytać książkę (lekturę), proszę o pomoc rodziców. Znając poziom czytania poszczególnych uczennic/ uczniów proponuję im jeden z poniższych sposobów przeczytania książki proszę by rodzice:

-przeczytali w całości dziecku książkę- przy czym rodzic czytając wskazuje poszczególne czytane wyrazy wskaźnikiem (patyczek od szaszłyków) a dziecko „śledzi” tekst wzrokiem przyzwyczajając oczy do poszczególnych wyrazów a przy tym skupiając swoja uwagę

-wspólnie czytali książkę z dzieckiem-na zmianę: jedna strona rodzic, druga dziecko (stosując patyczek jak wyżej)

-przeczytali dziecku książkę a dziecko czyta na każdej stronie pojedyncze wyrazy lub zdania (stosując patyczek jak wyżej)

Wybór jednego ze sposobów wspólnego czytania dziecka z rodzicem jest po to by zachęcić a nie zniechęcić dziecko do czytania oraz nie tworzyć fałszywego obrazu, że dziecko mimo wszystko samo przeczytało książkę. Uczciwość, mówienie prawdy jest kluczem do rozwoju dziecka i jego samorozwoju, nastawienia na progres.

Wybór książek (lektur)

Zdarza się też i tak, że to dzieci wybierają książkę, która staje się naszą lekturą lub wybierają jej tematykę.

Przykład: Omawiamy książkę „Praktyczny pan”, której bohaterem jest m.in. kot. Słyszę wtedy od uczniów: „A kiedy będzie książka o psie?” Wtedy wybieram właśnie taką. Takim tytułem zaproponowanym przeze mnie była książka „ TOPR. O psie, który został ratownikiem”. 

Co do samodzielnego wyboru konkretnych książek przez dzieci podchodzę do tego z ostrożnością z wielu powodów, ale nie jest to niemożliwe.

Sama nauka czytania i metody nauki czytania to temat na osobny wpis-wkrótce o tym napiszę. Poniżej przedstawiam propozycję wybranych (choć nie wszystkich) książek, które wspólnie z Edytą Karwowską proponujemy naszym uczniom. W niektórych przypadkach bezpośrednio wstawiam link do propozycji aktywności dla uczniów podczas ich omawiania na zajęciach, inne również znajdziecie na naszym edukacyjnym blogu RAZEM.

-O królewnie, która chciała jeździć koparką, Janusz Wilczyński

Książka o sile marzeń i sile miłości rodzicielskiej, tolerancji wobec odmiennych zachowań. Link TUTAJ

- Praktyczny Pan, Roksana Jędrzejewska-Wróbel

Książka o emocjach, sposobach radzenia sobie z nimi, zaletach posiadania zwierzaka-kota. Link TUTAJ

-Dziadek na huśtawce, Renata Piątkowska

O przyjaźni z osobami starszymi, miłości i szacunku. Link TUTAJ

- Ranyboskie Julek, Jan Karp

O relacjach w rodzinie, codziennych radościach i  kłopotach, napisana    z dystansem i humorem z perspektywy dziecka.

- Pamiętnik grzecznego psa (seria), Katarzyna Terechowicz, Wojciech Cesarz

Książka o relacjach w rodzinie, codziennym życiu, radościach i troskach, napisana z humorem z perspektywy psa malamuta; najlepiej rozpocząć od cz. I “Pamiętnik grzecznego psa”. Link TUTAJ TUTAJ TUTAJ

- Afryka Kazika, Łukasz Wierzbicki

Książka o odwadze, wytrwałości, pozwala poznać Afrykę i nauczyć się czytania mapy. Link TUTAJ TUTAJ

- Dzieci z Bullerbyn, Astrid Lindgren

Książka o przyjaźni, miłości, dobrych relacjach rodzinnych i sąsiedzkich, szacunku do osób starszych, tradycjach świątecznych w Szwecji.

- Karolcia, Maria Kruger

Książka o sile marzeń, wyobraźni, miłości rodzicielskiej, empatii i przyjaźni. Link TUTAJ

- Doktor Dolittle i jego zwierzęta, Hugh Lofting

Książka przygodowa, o bezinteresownej pomocy i przyjaźni. Link TUTAJ TUTAJ TUTAJ TUTAJ

-Piaskowy wilk, Asa Lind

O relacjach w rodzinie, wyobraźni, przyjaźni, empatii. Link TUTAJ

 - Asiunia, Joanna Papuzińska

Książka o życiu w czasie wojny, o cierpieniu, ale też o sile rodziny.

- Wiersze dla dzieci, Jan Brzechwa/ Julian Tuwim

Wiersza „na każdą okazję”.

-TOPR. O psie, który został ratownikiem” , Beata Sabała-Zielińska

Książka o marzeniach, pomocy, sile przyjaźni i empatii. Link TUTAJ TUTAJ

- Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych), Justyna Bednarek

Książka przygodowa, pobudza wyobraźnię. Link TUTAJ TUTAJ TUTAJ TUTAJ TUTAJ

- Dżok. Legenda o psiej wierności, Barbara Gawryluk

Książka o miłości, psiej wierności i przyjaźni między psem a człowiekiem.

- Detektywi z Tajemniczej  5 (seria), Marta Guzowska

Seria książek o śledztwach młodych bohaterów - książki rozwijają logiczne myślenie i wprowadzają czytelnika w świat historii sztuki. Link TUTAJ

- Czarna ręka na tropie, Hans Jurgen Press

Zagadki detektywistyczne - krótkie opowiadania zakończone zagadką, której odpowiedź trzeba odszukać na ilustracji; podczas czytania kolejnego opowiadania można zweryfikować poprzednią odpowiedź. Książka uwielbiana przez wszystkie dzieci! Link  TUTAJ

- Zaczarowana zagroda, Czesław Centkiewicz

Książka o zachowaniach pingwinów, pracy badawczej i poznawaniu świata. Link TUTAJ

-Anaruk, chłopiec z Grenlandii, Czesław Centkiewicz

Opisuje życie Eskimosów na Grenlandii, uczy krytycznego myślenia. Link TUTAJ TUTAJ TUTAJ TUTAJ

-Słońcem na papierze. Niezwykłe losy Kornela Makuszyńskiego, Anna Czerwińska-Rydel

Biografia Kornela Makuszyńskiego napisana w bardzo przystępny dla dzieci sposób.

-Babcia na jabłoni, Mira Lobe

Książka o relacjach w rodzinie, szacunku i miłości do starszych. Link TUTAJ

Więcej aktywności związanych z omawianiem przez nas na zajęciach książek znajdziecie na naszym blogu, wpisując frazę "Lektury". 

Czas na przeczytanie książki

Czas jaki moi uczniowie dostają na przeczytanie książki to średnio 2 tygodnie. Wszystko jednak zależy od jej "grubości"-im więcej tekstu i książka „grubsza”, tym czas na jej przeczytanie może się wydłużyć.

W przypadku kiedy nie wszyscy zdążą przeczytać książkę w terminie -daję dodatkowo jeszcze tydzień. Bo wtedy warto zadać sobie pytanie "Na czym mi naprawdę zależy- czy na tym by omówić z nimi książkę i by uczniowie przeżyli z nią niesamowitą przygodę a jednocześnie rozwijać przy tym ich zainteresowania czytelnicze, czy też udowodnić, że nie przeczytali w wyznaczonym czasie i omówić książkę byle jak"? Osobiście wybieram pierwszą opcję i cenię to, że moi uczniowie mówią uczciwie „nie zdążyliśmy” niż mieliby skłamać, że przeczytali.  Rozmawialibyśmy wtedy o czymś o czym niektórzy nie mają pojęcia. 

Sposoby czytania książek

Książki zawsze czytamy w całości a nie we fragmentach, bo czytanie fragmentów pozbawia dzieci rozumienia całego ich kontekstu, przyczynia się do  „czytania na skróty” na późniejszym etapie kształcenia w postaci streszczeń, fragmentów książek.

Książki czytamy na kilka sposobów:

1) Jeśli mamy dostateczną ilość egzemplarzy książki w naszej bibliotece lub możemy posiłkować się ksiązkami z gminnej biblioteki- wtedy każdy czyta książkę w domu. 

2) Jeśli nie wystarcza dla każdego książki- wówczas daję więcej czasu na jej przeczytanie. W pierwszej kolejności otrzymują ją ci, którzy czytają bardzo szybko a po przeczytaniu dają tym, którzy czytają wolniej lub odwrotnie.

3) Jeśli mamy tylko 2-3 egzemplarze, wówczas czytamy na zajęciach- codziennie fragment. Przykładem jest choćby książka "Czarna ręka na tropie".

Sprawdzenie znajomości przeczytanej książki

Nigdy nie stosuję do tego testu, ponieważ:

- będąc kiedyś sama uczennicą udawało mi się zaliczać takie testy bez problemu mimo, że nie przeczytałam ani jednej strony książki

-istnieje wiele ciekawszych i bardziej zachęcających do czytania sposobów sprawdzenia czy uczennica/uczeń przeczytał książkę.

-stwarza atmosferę, że uczeń "musi" przeczytać książkę zamiast "chce"

Im bardziej opisowo i w formie zabawy, tym uczennice/ uczniowie nie mają świadomości, że:

-się uczą, 

-coś zaliczają, czy zdają,

-kolejny raz coś muszą zrobić na siłę -są sprawdzani i z tego rozliczani.

Moim celem jest sprawić, by nauka byłą dla nich przyjemna i stanowiła  niesamowitą przygodę, by chcieli poznawać i czytać więcej. Poza tym testy są szczegółowe. A czy kiedy sami czytamy książkę, pamiętamy dokładnie jej szczegóły? Ja niekoniecznie i przyznam, że nie jest mi to potrzebne. W ten sposób może okazać się, że osoba, która przeczyta książkę może go nie zaliczyć a ta, która jej nie przeczytała- test zaliczy. 

Proponuję zatem kilka przykładowych alternatywnych sposobów  na  sprawdzenie czy uczennice/uczniowie przeczytali książkę:

1.    1) Przysłowie- wprowadzam kilka przysłów, omawiam je wspólnie z uczniami.

Wersja 1

Każdy wybiera jedno przysłowie i  uzasadnia dlaczego kojarzy się ono z  książką/ bohaterem.

Wersja 2

Każdy otrzymuje jedno przysłowie i podaje skojarzenia lub ich brak z książką/ bohaterem. Uzasadnia dlaczego.

W obu wersjach możemy zadawać pytania dodatkowe.

2.    2) Karty metaforyczne

Wersja 1

Każdy wybiera jedną kartę i  uzasadnia dlaczego kojarzy się ona z książką/ bohaterem.

Wersja 2

Każdy losuje jedną kartę  i podaje skojarzenia lub ich brak z książką/ bohaterem. Uzasadnia dlaczego.

W obu wersjach możemy zadawać pytania dodatkowe.

3.  3) Przedmiot- proszę dzieci by przyniosły do szkoły na zajęcia przedmiot, który kojarzy się im z książką/ bohaterem. Uzasadniają dlaczego a zadając pytania jestem w stanie ocenić, czy dziecko przeczytało książkę czy też nie.

4. 4) Kolor/ zapach- każdy wybiera kolor/zapach jaki kojarzy mu się z książką/ bohaterem. Uzasadnia dlaczego. Czasem zadaje pytania dodatkowe, które są traktowane jako swobodna rozmowa.

Częściej i chętniej po książki do samodzielnego czytania sięgają dzieci, które czytają płynnie, w szybkim tempie, w odpowiednią intonacją. Dlatego dużo uwagi przykładam także do doskonalenie techniki czytania dzieci, bo wiem, że to przekłada się również na ich zainteresowania czytelnicze. Ale o tym będzie nieco więcej w osobnym wpisie. 

Sposobów, jak i okazji na rozwijanie zainteresowań czytelniczych dzieci jest wiele. Ważne jest by z nich korzystać, bo to jedna z najlepszych inwestycji w ich przyszłość.

Artykuł nie zawiera reklamy konkretnych wydawnictw czy też książek. Wynika to z moich  doświadczeń w pracy z dziećmi.